20 лет спустя
Г. Монро20 лет назад в Беларуси был довольно таки мощный белорусский национализм и его довольно-таки мощный политический авангард -
БНФ. Число сторонников БНФ его лидер З. Позняк оценивал тогда примерно в
1 миллион человек. Совсем не дурно, но и не так уж много, если учесть, что в Беларуси тогда проживало 10 миллионов человек. Под давлением БНФ и смятения тогдашней партийно-хозяйственной номенклатуры в БССР был принят Закон о языке, согласно которому единственным госязыком объявлялся белорусский язык. Однако был установлен переходный период для полного перехода на
мову. Сейчас уже точно не помню, вроде 5 лет. Одним словом, в Беларуси в конце 80-х вроде как начала побеждать
белорусизация. Нравилось это многим. Еще больше было тех, кому это не очень нравилось среди белорусов. И вот в 1995 году президент А. Лукашенко проводит конституционный референдум о символах и языке, который национальная оппозиция признала тогда неконституционным и не признала до сих пор. По результатам референдума в Беларуси поменялись флаг, герб, а русский язык получил статус государственного наравне с белорусским языком.
Мне нравился тот флаг и не нравится нынешний. Мне нравился герб "
Погоня" и не нравится нынешний. Я русскоязычный белорус, но мне не нравится, что, уравняв русский язык в правах, власть все последующие годы удаляла его из СМИ, телевидения, радио, из школ и печати. Ну, в общем, состояние
мовы в Беларуси аховое. Белорусский язык практически вытеснен на задворки. Считаю, что для страны и народа в целом это не есть гут. Но факт остается фактом:
белорусское общество преимущественно русскоговорящее.
Становление белорусской нации в Беларуси идет на русском языке. Белорусский национализм на белорусском языке если не совсем умер, то совершенно очевидно не имеет перспектив. В Беларуси возможен белорусский национализм лишь без разделения его на русский или белорусский, т.е.
политический или
гражданский национализм.
Белорусскоязычные националисты не могут примириться с этим тезисом до сих пор, 20 лет спустя. Они политизируют значение мовы, сделали ее знаменем борьбы с
лукашизмом. И всякий раз проигрывают за умы белорусов. Портал TUT.by провел свой опрос среди белорусов: "
Какой язык вы используете в повседневных отношениях?".
Пришло около десяти тысяч ответов.
Вариант "белорусский язык" в целом выбрало 3,67%,
"русский язык" – 72,51%,
"белорусский и русский" – 13,6%,
"трасянку" - чуть больше 9%.
Таким образом, примерное число белорусскоговорящих белорусов на сегодня где-то не более 5-15-20 %. Еще в 2001-м году я стал везде публично утверждать, что белорусский национализм на базе белорусского языка в нашей стране победить не может, не сможет придти к власти, не сможет сплотить вокруг себя подавляющее число белорусов. И вот с тех пор постепенно сия идея стала пробивать себе дорогу и среди белорусских националистов. Где-то в 2003-2005 годах к этому же выводу пришел белорусский философ и публицист
В. Акудович. В своей статье "
Вялiкая здрада" он практически повторил мой тезис от 2001 года. А теперь в этом году к тому же примкнул и белостокский журналист белорусского происхождения
Ян Максимюк. Вот его аргументы:
http://news.tut.by/society/300209.html"Я ўжо амаль 25 год працую беларускім журналістам, таксама займаўся перакладамі з заходніх моваў на беларускую і з беларускай мовы на польскую. Я ўдзельнічаў у выданні як перакладчык, як складальнік, як аўтар 16 кніг, дзве з якіх – аўтарскія. Паміж гэтымі дзвюмя аўтарскімі кнігамі было 14 кніг перакладаў: чатыры пераклады на беларускую мову з заходніх і каля 10 кніг – перакладаў з беларускай мовы на польскую. Так што калі адказаць коратка пра мае адносіны з мовай, то я б сказаў, што я люблю мову і, мне здаецца, мова любіць мяне.
…Я не пісаў, што хачу забараніць беларускую мову ці проста падвысiць з-за гэтай забароны заробак, як асоба, якая назвала сябе Мовай, напісала. Логікі ў яе словах я ня бачу. Рэч у тым, што я напісаў кніжку, заступаючыся за расійскую мову, але за расійскую мову, якая існуе ў Беларусі. Грамадства, беларускамоўнае грамадства не прызнае беларускую мову паўнапраўнай мовай беларускай культуры. Я сказаў, што настаў час паглядзець і гэтай праблеме ў вочы і сказаць, што калі ў Беларусі ёсць вельмі цікавыя таленавітыя творцы, якія пішуць вершы ці прозу ці спяваюць песні на расійскай мове, я фактычна не бачу нейкага разумнага аргументу, каб не залічыць расійскамоўную творчасць беларусаў да беларускай культуры. Я б хацеў беларускую культуру падштурхнуць на яшчэ адзіны іспыт: магчыма, некаторыя гэта бачаць, але чамусьці ім цяжка прызнаць, што тое, што ў Беларусі ствараецца на расійскай мове, можа быць таксама часткай нацыянальнай культуры.
…Я лічу, што без паразумення паміж беларускамоўнымі і расійскамоўнымі беларусамі, а перш за ўсё, без паразумення паміж культурнай беларускамоўнай і расійскамоўнай элітай, немагчыма скараніць сітуацыю, якая зараз стварылася ў Беларусі. Я лічу, што патрэбны шлях паразумення паміж элітамі для будучыні Беларусі, калі, скажам, усе разумеюць - і беларускамоўныя, і расійскамоўныя, - што беларуская мова ў Беларусі – гэта нешта сапраўды святое, і ёй патрэбна падтрымка. Дэмакратычная Беларусь патрабуе нейкага грамадскага кансэнсусу, што ўсё ж такі беларускую мову трэба паставіць у прывілегіяванае палітычнае становішча. Ёй трэба будзе падтрымка. Вашае апытанне наконт таго, якую мову людзі ўжываюць у жыцці, дае падказку: Беларуссю будуць кіраваць расійскамоўныя беларусы, яны будуць вырашаць. І з імі трэба дамовіцца, каб падтрымаць беларускую мову, бо яна сама не выжыве.
Я дзесяць гадоў працаваў як аналітык, і маім заданнем было пісаць і плакаць, як цяжка жывецца беларусам у Беларусі, якая гаротная доля ў Беларусі, а таксама падказваць вырашэнні гэтай сітуацыі. Зараз па маім цвёрдым перакананні мы мусім зразумець, што поўнай беларускамоўнасці ў Беларусі ніколі не будзе, што беларускамоўныя застануцца меншасцю, але будуць ствараць вялікую частку беларускай нацыянальнай культуры. Але існуе таксама дэмаграфічная большасць, якая ў такой сітуацыі, якую мы маем зараз, адчувае сябе крышку на ўзбоччы гэтага гетта і культурнага дыскурса Беларусі. Хаця расійскамоўных беларусаў у Беларусі большасць, яны адчуваюць сябе дыскамфортна. Але гэта не мной гаворыцца, а людзямі, якія ў штодзённым жыцці гавораць на расійскай мове, думаюць на гэтай мове. Я па-расiйску гавару вельмі слаба, я не думаю на гэтай мове, не магу пісаць на гэтай мове. Так што падазрэнні, што я заступаюся за расiйскую, каб потым за яе перайсці на большыя грошы – гэта абсурд.
Якая вашая родная мова?Я.М.: Мая родная мова – гэта адзін з варыянтаў палескай гаворкі, такі варыянт, на якім гаворыць зараз на Беласточчыне большасць беларусаў.
Игорь, принимаете ли вы позицию Яна? Что вы в ней принимаете, а что нет?И.С.: Справа ў тым, што на рацыянальным узроўні я цудоўна гэтую пазіцыю прымаю. Я разумею пазіцыю спадара Яна як пазіцыю палітычнага аналітыка. На самой справе сітуацыя ў Беларусі выглядае менавіта так, як спадар Ян апісаў, і нічога тут няма дзіўнага. Але ў той жа час я слухаў, і мне пастаянна хацелася задаць пытанне. Спадар Ян, вам не здаецца, што такая герметычнасць беларускамоўнай часткі, як вы кажаце, гетта беларускамоўнай культуры выклікана бояззю размыцца ў рускамоўным асяроддзі?
Я.М.: Гэта магчыма. Я нават думаю, што вялікая частка гэтай боязі ў гэтым і складаецца. Тут дзве сітуацыі: калі ёсць свая дзяржава – а ў беларусаў ёсць свая дзяржава, - няма чаго завіхацца і ствараць дадатковыя клеткі, дадатковыя гетта. Фактычна, сёння Беларусь знакамітая і добра можа пачуваць сабе. Мова – гэта як прыклад: сучаснае жыццё ставіць нам такія выклікі, на якія мы яшчэ не знайшлі адказу. Ці расійскамоўныя песні Аляксандра Кулінковіча ці Сяргея Міхалка – гэта беларуская культура? Я лічу, што адназначна беларуская, таму што ў іх беларускі культурны код, яны жывуць у Беларусі і тое, пра што яны спяваюць, мае дачыненне да беларускай мовы. Марціновіч, які адзін свой раман напісаў на расiйскай мове, а другі – на беларускай, таксама адчувае сабе ў гэтай культурнай сітуацыі не без комплексу.
Виктор Мартинович: На мой взгляд, вопрос, которым можно было бы задаться в этом контексте, такой. Есть журнал "ARCHE", прекрасный интеллектуальный журнал на белорусском языке. Почему он на белорусском языке, почему он есть и почему нет аналогичного журнала на русском языке? Дело не в том, что журнал "ARCHE" является мегаокупаемым – он является проектом донорским. Проектами донорскими являются и ряд других культурных инициатив, и это правильно, так и должно быть. Но в головах доноров есть осознание того, что белорусская литература может быть только белорусскоязычной, и это осознание, концентрация на белорусскоязычном центризме как возникла в головах людей, так до сих пор и развивается.
Я сейчас скажу основной тезис, с которым сюда пришел: было бы хорошо, если бы я, еще ряд авторов, работающих на русском, смогли бы заявить о белорусской литературе как о русскоязычном проекте, который сосуществует с белорусскоязычным проектом. Я убежден до глубины души в том, что будущее белорусской культуры – в двуязычии.
Я бы с радостью писал по-белорусски, если бы мог. Но я не могу, и ряд других людей не то чтобы не хочет, а просто не может писать по-белорусски. Такие люди, как Марк Твен, Фрэнсис Фицджеральд, Джек Лондон, творили отнюдь не "на американском". Американского языка не существует – они писали по-английски, и никто не называл их за это неамериканскими писателями.
Я.М.: Куды было залічыць Алеся Адамовіча, які большасць сваіх рэчаў напісаў па-расiйску? Беларус, які з розных прычын жыў у Маскве. Усе пагаджаюцца і залічаюць яго да беларускіх пісьменнікаў. Я б не здзівіўся, калі нават расіяне залічылі яго таксама да расiйскіх пісьменнікаў, бо ведаеце, калі нехта піша добра, дык усе перацягваюць лямку да сабе. Калі казаць пра “Уліса” Джойса, то брытанскія студэнты чытаюць яго на курсе, які называецца “Ангельская літаратура”.
... Я ўступіў у гэты дыялог і заступаўся за беларускую культуру. Я не заступаўся за расійскую культуру, якая для мяне бачыцца магчымай і на беларускай мове, і на расейскай. Зараз у культурным дыскурсе Рэспублікі Беларусь мы маем перавагу меркаванняў. Гэта перавага не дэмаграфічная, а перавага ў дыскурсе, які чуваць у інфраструктуры літаратурнага жыцця, што, скажам, у беларускай дзяржаве павінна быць беларуская культура, беларуская мова. У гэтым сэнсе не чуваць расійскамоўных інтэлектуалаў, не чуваць пісьменнікаў, якія б сказалі са свайго боку выразна: “Слухайце, а вось мая родная мова расійская, я пішу па-расійску, але я беларус”. Крокі трэба зрабіць з двух бакоў. Беларускамоўныя павінны выйсці са свайго гетта і сказаць, што ўласная дзяржава – гэта значна важней, чым тое, да якога саюзу пісьменнікаў хто належыць, і трэба думаць пра будучыню. Але тое ж самае павінна быць і з расійскамоўнымі: яны павінны больш падкрэсліваць сваю сувязь з беларускасцю, беларускай культурай.
Нашая беларуская сітуацыя не з’яўляецца чымсці выключным. Іншыя гэтыя балючыя праблемы моўнай, этнічнай, культурнай ідэнтычнасці могуць вырашаць – па-свойму. Давайце паглядзім, як іншыя гэта зрабілі, як гэта зрабілі фіны са шведамі ў Фінляндыі, як гэта зрабіла Нарвегія са сваімі дзвюма мовамі – сваёй аутэнтычнай і мовай дацкіх акупантаў. Мова карэннай нацыі фактычна адмерла, засталася мова акупанта, і яны з гэтага не камплексуюць, а ствараюць моцную вялікую еўрапейскую культуру на ангельскай мове".
Д.В.: Давайте вспомним конец 80-х – начало 90-х и к чему все это привело. Проблема заключается в том, что когда стали насаждать белорусскоязычие форсированными темпами, что получили господа демократы на выходе? Неприятие большинством населения. Результат, который мы имеем на сегодняшний день, во многом был заложен тогда. Понимаете, невозможно вскрыть черепную коробку и вложить туда ампулу "Говорить на белорусском".
Ян, вы использовали термин "гетто" по отношению к современной отечественной культуре, в частности к определенным интеллектуальным группам. Что вы вкладываете в это понятие? И потом, если так посмотреть – чем плоха геттоизация? Ведь многие живут припеваючи в статусном смысле: нас мало, мы самые талантливые. Если говорить о белорусскоязычных, то следует еще третий, очень приятный вывод: "Мир русскоязычных бездуховен и туп. У них есть только "Наша Russia" и Петросян, а вся духовность у нас – Короткевич, Мицкевич, ранний Купала".
Я.М.: Для меншасці, такой як беларуская меншасць на Падляшшы, – гэта фактычна, адзіны магчымы спосаб, каб выжыць. Гэта значыць застацца на сваёй зямлі, ажаніцца са сваімі дзяўчатамі, застацца пры сваёй рэлігіі і пры сваёй ролі. Іншага выйсця няма, бо меншасць невялічкая – 50 тысяч у дзяржаве, якая мае амаль 40 мільёнаў жыхароў. Адкрытасць нас размывае. Зусім іншае ў Беларусі, дзе ў дзяржаве фактычна iснуе дзвюхмоўе, і з гэтай сітуацыяй мы не ведаем, што зрабіць. Я толькі скажу, што гетта ў Беларусі не патрэбна: нельга ствараць дадаковых клетак для гэтага народу. Мяне таксама на пачатку 80-90-х вельмі натхніла тое, што адбывалася ў беларускай культуры: мне здавалася, што магчыма беларусізаваць беларусаў, перавесці калі не ўсё, то прынамсі большасць нацыянальнага жыцця ў краіне на беларускую мову. Зараз я ілюзій не маю. Я быў бы шчаслівы, калі б у Беларусі можна было б перавесці каля 20% нацыянальнага жыцця на беларускую мову. Уявіце, які быў бы каласальны скок наперад, калі б, скажам, на 20-30 універсітэтаў Беларусі 5-6 былі б поўнасцю на беларускай мове. Зараз такога няма. Каб мець такую надзею ў Беларусі, трэба з гэтага гетта выйсці. Я кажу пра сябе як беларускамоўнага чалавека і пра чалавека расійскамоўнага дыскурсу: я думаю, у нас ёсць шмат супольнага. Калі мне кажуць, што у нас няма супольнай мовы, я кажу: “
У нас ёсць супольны гістарычны лёс. Беларусы за лёс сваёй краіны адказваюць, і вырашаюць усё ж такі беларусы, незалежна ад таго, ці яны гавораць па-беларуску, па-расейску ці на трасянцы”.
Я.М.: Я б падключаў да нашай дыскусіі шырэйшую групу. Дзіма кажа, што мы зараз гаворым пра 5-10% людзей у Беларусі, але трэба разважаць пра сітуацыю ў шырэйшым кантэксце. Я кажу, што важна, каб была эліта. У нас няма паразумення на базавым узроўні, але самае балючае, што няма паразумення паміж людзьмі, якія належаць да аднаго народу, да аднае нацыі, а чамусьці прыкідваецца, што паміж імі няма нічога супольнага.
Д.В.: Элита загнала себя в гетто и теперь почему-то надеется, что все остальные ее услышат и чему-то от нее научатся.
Я.М.: З гетта нельга ўплываць на лёс народа. Гетта стаіць на ўзбоччы гэтага народа. Каб мець надзею на тое, што жыццё палепшыцца, паправіцца, трэба з гэтага гетта выйсці.
*******
Ну, вроде что-то сдвинулось в головах белорусскоязычных националистов. Не прошло и 20-ти лет…
Нас, русскоязычных белорусов, признали "людьми зваться".:)) ВАУ !!!
Однако подавляющая масса сектантов из некогда многочисленного БНФ, другие сектанты из оппозиции, масса
сьвядомых литераторов, публицистов по-прежнему считают русскоязычных белорусов чуть ли не врагами белорусского народа,
маскалями, предателями («
здрадниками»). В общем, у меня иногда впечатление, что белорусы на постсоветском пространстве, в части националистов, оказались самыми, пардон, тупыми.
п.с.
Cперва сами себя загнали в гетто, 20 лет там просидели, теперь до них дошло, что топали не
туда и не
так как надо топать. Ну, тупые... Самое страшное, что остальная
элитка так и сидит в том гетто. Еще и гордятся этим.
Вход
Регистрация
FAQ
Поиск
